Αχελώος

I

Θεός των ποταμών, γιος του Ωκεανού και της Τηθύος ή Γαίας, που το όνομά του πήρε ο ποταμός της Αιτωλοακαρνανίας. Λατρευόταν σε πολλά μέρη της Ελλάδας και ιδιαίτερα στην Ακαρνανία, όπου τελούνταν αγώνες στον Ωρωπό, στα Μέγαρα, όπου είχαν στηθεί βωμοί του, στην Αθήνα, τη Ρόδο, τη Μαντινεία, τη Σικελία κ.α. Στον Α. προσφέρονταν θυσίες, σύμφωνα με χρησμό του μαντείου του Δία, στη Δωδώνη της Ηπείρου. Ο ιστορικός Οβίδιος γράφει ότι ο Α. μεταμόρφωσε σε νησιά τις Εχινάδες νύμφες, επειδή δεν προσέφεραν θυσίες προς τιμήν του. Κόρες του Α. ήταν οι Νύμφες, οι Σειρήνες και όλες οι πηγές, όπως η Κασταλία, η Καλλιρρόη, η Δίρκη κ.ά., ενώ γιοι του ο Ορέστης, ο Ιπποδάμας, ο Περιμήδης. Υπήρχε η μυθολογική παράδοση ότι ο Ηρακλής μονομάχησε με τον Α. για το χέρι της Δηιάνειρας, κόρης του Οινέα. Ο Ηρακλής κατάφερε να νικήσει τον θεό, που είχε μεταμορφωθεί στην αρχή σε δράκο και κατόπιν σε ταύρο, και να παντρευτεί τη Δηιάνειρα. Η πάλη αυτή σήμαινε, σύμφωνα με τους ιστορικούς Στράβωνα και Διόδωρο, τους αγώνες που έκαναν οι κάτοικοι της χώρας για να περιφράξουν την κοίτη του ποταμού και να εκμεταλλευτούν τα πλούσια νερά του. Αναπαραστάσεις αυτής της μονομαχίας βρίσκονται σε πολλά μελανόμορφα αγγεία. Ο θεός Α. εικονίζεται επίσης σε νομίσματα των Ακαρνάνων και των Μεταποντίων, άλλοτε με τη μορφή γέρου που φέρει κέρατα στο πρόσωπο και άλλοτε με τη μορφή ταύρου ο οποίος όμως έχει ανθρώπινο πρόσωπο.

Ο Ηρακλής νικά στην πάλη τον Αχελώο, θεό των ποταμών.

II

Ο δεύτερος σε μήκος (221 χλμ.) από τους ποταμούς που ρέουν ολοκληρωτικά σε ελληνικό έδαφος. Έχει τις πηγές του στο κέντρο της Πίνδου, στην περιοχή των βουνών Λάκμος (Περιστέρι), Κέδρος και Τριγγία, και λεκάνη απορροής 5.470 τ. χλμ. Με γενική κατεύθυνση από τα Β προς τα Ν, ρέει αρχικά στο δυτικό ορεινό τμήμα του νομού Τρικάλων (γνωστό ως περιοχή Ασπροποτάμου), συνεχίζει περισσότερο ορμητικός και καταρρακτώδης, ως όριο των νομών Άρτας και Καρδίτσας και κατόπιν των νομών Αιτωλοακαρνανίας και Ευρυτανίας, διέρχεται διαδοχικά από τις τεχνητές λίμνες Κρεμαστών και Καστρακίου και εξέρχεται, μετριότερος στην ορμή, στην πεδιάδα δυτικά του Αγρινίβου και Αιτωλικού, διαχωρίζοντας την Αιτωλία από την Ακαρνανία. Τελικά, περνώντας ανάμεσα από μικρούς λόφους, εκβάλλει στο Ιόνιο πέλαγος, νότια των Εχινάδων νήσων όπου σχηματίζει δέλτα και με τις προσχώσεις του ταινιοειδείς προεκτάσεις των ακτών, γλώσσες και προσχωσιγενή νησάκια. Στη ροή του δέχεται τα νερά των βουνών που ορίζουν τη λεκάνη απορροής του (νότια Πίνδος, Άγραφα, Αθαμανικά όρη, Μακρυνόρος, όρη του Βάλτου κλπ.) με σπουδαιότερους παραπόταμούς του τον Μπιζάκο, τον Αγραφιώτικο, τον Ταυρωπό και τον Τρικεριώτη, ο οποίος συγκεντρώνει τα νερά των ποταμών Καρπενησιώτη και Κρικελοποτάμου. Οι παραπόταμοι αυτοί εκβάλλουν στις τεχνητές λίμνες Καστρακίου ο πρώτος και Κρεμαστών οι υπόλοιποι. Στο ύψος του Αγρινίου και μετά τη χαρακτηριστική καμπή της κοίτης του, προς τα δυτικά, δέχεται με τεχνητή τάφρο τα περίσσια νερά της λίμνης Οζερού και νοτιότερα, με την τάφρο Διμητού, τα νερά των λιμνών Λυσιμαχίας και Τριχωνίδας, όταν αυτές πλημμυρίζουν. Στον άνω ρου του είναι σχεδόν παντού διαβατός· από την είσοδό του όμως στα παραποτάμια στενά μέχρι τις εκβολές του είναι αδιάβατος, εκτός από ορισμένα σημεία αλλά κι αυτά μόνο σε περιόδους ξηρασίας.

Το μέσο πλάτος του φτάνει τα 25 μ. και κοντά στις εκβολές του τα 90 μ., ενώ το βάθος του στο νότιο ρεύμα του κυμαίνεται από 2,5 μέχρι 9 μ. Το βάθος αυτό επιτρέπει την κίνηση πλωτών μέσων, αλλά δεν είναι δυνατό να μπουν στον ποταμό από τη θάλασσα επειδή στην περιοχή του δέλτα του είναι πολύ ρηχός. Υπάρχει η άποψη ότι ο Α. είχε παλαιότερα τις εκβολές του προς την πλευρά των λιμνοθαλασσών Αιτωλικού και Μεσολογγίου, και η ιλύς και άλλες φερτές ύλες έχουν προσχώσει την περιοχή, ώστε να δημιουργηθούν οι χθαμαλές ταινίες που υπάρχουν προς τη θάλασσα, ενώ ταυτόχρονα συνετέλεσαν στην εκτροπή της κοίτης προοδευτικά προς τα δυτικά και διαμόρφωσαν μια μεγάλη ποικιλία μικρών χερσονήσων, ορμίσκων, γλωσσών και νησίδων. Πολλά μικρά νησιά έχουν για τον λόγο αυτό ενσωματωθεί στη στεριά και τα υψώματα Πετρωτά (415 μ.), Κατσιλάρης (434 μ.) κ.ά. στην παράκτια ζώνη άλλοτε ήταν νησιά.

Ο Α. αξιοποιείται με διάφορα αρδευτικά και αποχετευτικά έργα (φράγμα Σπολάιτας, έργα πεδιάδων Οζερού, Αγρινίου, Μεσολογγίου, Νεοχωρίου-Κατοχής). Μεγάλης όμως σημασίας είναι τα υδροηλεκτρικά έργα της ΔΕΗ που έγιναν στον Αχελώο. Στα Κρεμαστά έχει κατασκευαστεί το ψηλότερο γαιόφραγμα της Ευρώπης με το οποίο σχηματίστηκε η ομώνυμη τεχνητή λίμνη, της οποίας τα νερά, με τέσσερις σήραγγες προσαγωγής, κινούν ισάριθμες μονάδες παραγωγής της ΔΕΗ, οι οποίες, όταν η υδραυλικότητα του έτους είναι υψηλή, καλύπτουν περίπου το 1/3 της ζήτησης της ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας. Στο Καστράκι έχει κατασκευαστεί επίσης γαιόφραγμα ύψους 95 μ., μήκους 517 μ., πλάτους 38 μ. στη βάση και 8 μ. στη στέψη, το οποίο σχηματίζει την ομώνυμη τεχνητή λίμνη έκτασης 28.000 στρεμμάτων και όγκου ενός δισεκατομμυρίου κ. μ., η οποία εξασφαλίζει τη λειτουργία των τεσσάρων μονάδων του υδροηλεκτρικού σταθμού, με ισάριθμους αγωγούς πτώσης συνολικού μήκους 990 μ.

Η τεχνητή λίμνη των Κρεμαστών στον Αχελώο σχηματίστηκε με ένα γαιόφραγμα ύψους 160 μ. (φωτ. ΔΕΗ).

Άποψη σταθμού παραγωγής του υδροηλεκτρικού έργου Κρεμαστών και τμήματος του φράγματος (φωτ. ΔΕΗ).

Μια άλλη ονομασία του Αχελώου είναι Ασπροπόταμος, λόγω της λευκής λάσπης που μεταφέρει από τη ζώνη του φλύσχη.

Από τα πολυάριθμα έργα που έχουν γίνει στον ρου του Αχελώου είναι και η τεχνητή λίμνη Καστρακίου, στο έδαφος της Αιτωλοακαρνανίας.

Ο Αχελώος, δεύτερος μεγαλύτερος σε μήκος ποταμός της Ελλάδας (221 χλμ.), ανάμεσα στους νομούς Ευρυτανίας και Αιτωλοακαρνανίας θέτει ένα φυσικό (τον ρου του) και ένα τεχνητό (τη λίμνη Κρεμαστών) φράγμα.

Ο Αχελώος έχει καταστεί η σημαντικότερη πηγή ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας· στη φωτογραφία, το φράγμα Στράτου.

* * *

ο (AM Ἀχελῷος και Ἀχελώιος)

ποταμός της Δυτικής Ελλάδας που πηγάζει από την οροσειρά της Πίνδου και χύνεται στο Ιόνιο πέλαγος, απέναντι από τις Εχινάδες νήσους

αρχ.

1. ονομασία διαφόρων ποταμών

2. ποτάμι ή ρέμα

3. νερό

4. ο σπουδαιότερος ποτάμιος θεός και θεός όλων των νερών που ρέουν, γιος του Ωκεανού και της Τηθύος ή κατ' άλλους της Γης.